Dzieje parafii w latach 1742-1918
Pełnił on tą funkcję przez trzydzieści jeden lat. Do historii przeszedł on jako autor sprawozdania wizytacyjnego, sporządzonego w 1756 roku, z polecenia biskupa krakowskiego w ramach lustracji dekanalnej. Jest to najbardziej szczegółowe zachowane do dnia dzisiejszego źródło, opisujące drugi biskupicki kościół (1491 – 1845), plebanię i pozostały obszar parafialny.(3) W jednym punkcie opis ten wymaga małego uzupełnienia. Prawdopodobnie od czasów wybudowania drugiego kościoła, znajdowała się wewnątrz murów kościelnych krypta pogrzebowa. Rozpoczynająca się na dacie 1688, a kończąca się na roku 1737 księga pogrzebowa parafii, zawiera wiele notatek o pogrzebach wewnątrz kościoła.(4)
Następcą księdza Wroblitusa, został 2 lipca 1779 roku ksiądz Franciszek Telmann.(5) Urodził się on 4 października 1739 roku. Święcenia kapłańskie otrzymał 23 marca 1765 roku. Proboszczem w Biskupicach został dzięki protekcji barona von Stechow. Urząd ten sprawował przez 22 lata. Także i on w swoim sprawozdaniu wizytacyjnym z 1791 roku, wspominał o pochówkach wewnątrz kościoła.(6) Jemu też, biskupicki kościół zawdzięczał remont dachu, który odbył się w 1779 roku.(7)
Kolejnym biskupickim proboszczem został w 1801 roku Rochus Klugius.(8) Był on synem tej ziemi. Przyszedł tutaj na świat w 1768 roku, w rodzinie miejscowego młynarza. Po święceniach kapłańskich, które miały miejsce w 1792 roku, został kapelanem w Bieruniu. Przez okres sześciu lat wzmiankowany był także jako kapelan w Kochłowicach.(9) Wbrew przysłowiu „o byciu prorokiem we własnym kraju”, cieszył się on wśród parafian głębokim poważaniem i był przez nich szczerze lubiany. Należał on do najbardziej charyzmatycznych księży w historii parafii. Już za życia mieszkańcy Biskupic nadali mu przydomek „Carissimus – najukochańszy”. Kiedy w wyniku ataku apopleksji zmarł 12 lipca 1838 roku, na jego pogrzeb przybyły tłumy ludzi, także z sąsiednich miejscowości.(10) O tym jak wielce szanowany był on przez innych księży, niech świadczy fakt, że w jego ostatniej drodze towarzyszyło mu ponad trzydziestu sześciu księży.(11) Za kadencji księdza Klugiusa, na mocy bulli papieskiej „De salutate animarum”, dekanat bytomski, do którego przynależała parafia biskupicka, został w 1821 roku przekazany z diecezji krakowskiej pod władzę biskupów wrocławskich.(12)
Po jego śmierci, po krótkim okresie administracji kapelana Dworczyka, posadę proboszcza objął Jakub Józef Ender, który wcześniej był mnichem w zakonie cystersów.(13) Sprawował on swój urząd do chwili śmierci w 1850 roku. Nie jest znana dokładna data jego śmierci. Jako datę dzienną podaje się 13 maja lub 9 czerwca. Wynika to stąd, że zmarł on w czasie samotnej podróży, a jego ciało znaleziono dopiero w połowie czerwca.14 Za jego kadencji Biskupice były nawiedzane przez liczne klęski żywiołowe. 22 czerwca 1845 roku nad Biskupicami rozszalała się silna burza, w wyniku której całkowicie został zniszczony drewniany kościół. Ocalała tylko wolnostojąca dzwonnica (campanilla).(15)
Budowa nowego kościoła przypadła już na kadencję nowego proboszcza, którym został 28 sierpnia 1851 roku ksiądz Karol Pressfreund.(16) Urodził się on 29 marca 1813 roku w Gliwicach. Święcenia kapłańskie przyjął 8 września 1836 roku w Krakowie. Oprócz posady proboszcza w Biskupicach piastował także urząd inspektora szkolnego.(17) Kiedy zostawał biskupickim proboszczem, miejscem modlitwy była wtedy prowizoryczna drewniana budowla, stojąca na miejscu zniszczonego kościoła. Dwa lata później, dzięki znanej ze swej głębokiej wiary rodzinie Ballestrem, przystąpiono do budowy nowego kościoła. 10 maja 1853 roku nastąpiło wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę nowego kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Biskupicach. W uroczystościach udział wzięli: dziekan, kanonik i proboszcz w Piekarach ksiądz Jan Alojzy Fitzek, fundator kościoła hrabia von Ballestrem oraz miejscowy proboszcz Karol Pressfreund.(18) Budowa trwała cztery lata, 27 listopada 1857 roku nastąpiło poświęcenie nowego kościoła, a w 1863 roku nastąpiła jego konsekracja.(19)
Kościół wzniesiono w stylu neogotyckim na planie krzyża z transeptem i trójboczną absydą. Posiadał jedną wieżę z ośmiobocznym hełmem, dominującą nad zabudową dzielnicy. Wieżyczka miała sygnaturkę z sześcioboczną latarnią. Wokół całego kościoła, rozciągał się fryz dekoracyjny. Wnętrze kościoła trzynawowe o cechach neogotyckich. Te cechy posiadały również ołtarz główny, drewniana chrzcielnica i zwieńczenie ambony.
Biskupicki kościół był jak na tamte czasy jednym z najładniejszych kościołów w okolicy. Oto co pisał o nowowybudowanym kościele starosta bytomski Solger: „(...) Jedną ze wspanialszych budowli w tej okolicy jest utrzymany w pięknym, czystym stylu gotyckim, katolicki kościół parafialny w Biskupicach. Wybudowano go dzięki szczodrości patrona hrabiego von Ballestrem. Jest on warty tego, aby go odwiedzać nawet z daleka i robi radosne wrażenie w okolicy, gdzie pięknej sztuce jest poświęcane tak mało uwagi”.(20)
Na miejscu starego kościoła znajduje się dzisiaj pamiątkowa płyta. Nowy kościół nie był jedyną inwestycją o charakterze religijnym hrabiego von Ballestrem. W 1867 roku wybudował on, przy obecnej ulicy Bytomskiej 39, klasztor „Zgromadzenia S.S. Miłosierdzia”. Rok później 18 listopada uruchomiono tam trzyklasową szkołę dla dziewcząt.(21) Obecnie znajduje się tam „Dom pomocy społecznej”. Hrabia von Ballestrem, był także fundatorem nowej plebanii, która została wybudowana w roku 1860 i służy tutejszym księżom do dnia dzisiejszego. Ksiądz Pressfreund, któremu dane było to wszystko widzieć, umarł w 1875 roku.(22)
Po nim dla Biskupic i innych śląskich miejscowości nastały ciężkie lata kulturkampfu – czyli „walki o kulturę” (niemiecką). W walce tej chodziło ówczesnemu kanclerzowi Bismarckowi między innymi do podporządkowania państwu potężnej organizacji międzynarodowej jaką był Kościół Katolicki. Obawiał się go, ponieważ niemiecki Kościół sprzeciwiał się kierowaniu państwem przez protestanckie Prusy. W latach 1873 – 1875 ukazała się seria ustaw, które:
1) ograniczały wpływ Kościoła na społeczeństwo, odsuwając go od nadzoru szkolnictwa i
odbierając mu prowadzenie akt stanu cywilnego;
2) rozszerzały wpływ państwa na Kościół, poddając nadzorowi rządu kształcenie księży,
głoszenie kazań i obsadzanie stanowisk kościelnych.(23)
Odtąd księdzem mógł być tyko obywatel niemiecki po zdaniu specjalnego egzaminu i za zgodą władz prowincjonalnych. Papież odrzucił tę państwową ingerencję w sprawy Kościoła, a biskupi odmówili zgłaszania kandydatów na stanowiska kościelne. Z tego też właśnie powodu, po śmierci księdza Pressfreunda nie zostało obsadzone stanowisko proboszcza w Biskupicach. Nie oznaczało to jednak, że nie odprawiano tutaj mszy. Parafią zarządzali wtedy książęco – biskupi komisariusz i prałat Józef Głowacki oraz kanonik honorowy Schoneich.(24) Wypełniali oni tutaj swe duszpasterskie obowiązki do czasu ponownego obsadzenia posady proboszczowskiej w roku 1880. Wtedy to biskupickim proboszczem został ksiądz Spendel. Jego następcą został w 1898 roku ksiądz August Bertzik, który sprawował tę funkcję aż do 1940 roku.(25)
(1) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 109
(2) Hindenburg O/S. Stadt der Gruben und Hutten, Essen 1979, s. 295
(3) B. Szczech, Ilustrowana..., s. 9 – 10
(4) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 105
(5) Hindenburg..., s. 296
(6) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 105
(7) Tamże, 109
(8) A. Cygan, Biskupitz – Borsigwerk ..., s. 6
(9) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 109
(10) Tamże, s. 109
(11) Tamże, s. 109 –110
(12) B. Szczech, Ilustrowana..., s. 13
(13) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 110
(14) Tamże, s. 110
(15) Tamże, s. 106
(16) A. Widera, Parafia..., s. 99
(17) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 111
(18) G. Blasczyk, Ortschronik ..., s. 99
(19) B. Szczech, Biskupice zarys..., s. Tamże, s. 10
(20) H. Solger, Der kreis Beuthen in Oberschliesen mit besonderen Berucksichtigung
der durch Bergbau u. Hutten Betrib in ihm hervorgerufenem Eigenthumlichen Arbeiter
und Gemeinde Verhaltnisse, Breslau 1860, s. 315
(21) Hindenburg..., s. 334
(22) J. Knossalla, Die kirchen..., s. 111
(23) S. Kieniewicz, Historia Polski 1795 – 1918, Warszawa 1998, s. 297
(24) G. Blasczyk, Ortschronik ..., s. 103
(25) A. Cygan, Biskupitz – Borsigwerk ..., s. 13